Van oliekoeck tot oliebol

Al eeuwenlang eten Nederlanders oliebollen. Maar zijn ze eigenlijk wel echt Hollands? Ze lijken verdacht veel op de Spaanse buñuelos. In ons land stamt een van de oudst bekende recepten in ieder geval uit 1669: De verstandige kock.

Als er iets een Nederlands traditie is, dan is het wel oliebollen eten rond de jaarwisseling. We doen het dan ook al sinds de middeleeuwen. Niet met de oliebollen zoals we die nu kennen maar met platte ‘oliekoecken’. Het einde van de vastenperiode – die doorgaans begon op 11 november – werd ermee gevierd, tijdens kerstmis. Veel olie hadden ze nog niet in die tijd, dus waren de koeken plat. Maar naarmate de olie goedkoper werd, werden de bollen rond. Maar wellicht gaat de geschiedenis nog verder terug…

Zo vertelt Lizet Kruif in een blog over de oliebol dat de oudste voorloper van de oliebol wel eens de Roemeinse scriblita zou kunnen zijn. De Romeinse staatsman Marcus Porcius Cato beschreef dit gerecht al in de 2^e eeuw voor onze jaartelling. Klonten of balletjes zuurdesemdeeg werden in heet vet gegooid, en kregen – al ronddobberend – de kans om tijdens het frituren een eigen vorm aan de te nemen.

Spaanse oliebollen
Overigens lijkt onze oliebol verdacht veel op de Spaanse buñuelos, die je ook in veel Zuid-Amerikaanse landen terugziet. Je vindt ze in allerlei vormen: plat, lang, en zoals bij ons: bol. Maar ze zijn in de basis gelijk: deeg, gefrituurd in olie. Met kaneel, anijs, krenten, maar in ieder geval altijd suiker. En – dat is wel heel toevallig: ook elders worden ze veelal gegeten tijdens oud-en-nieuw, en zouden ze geluk brengen. Zie ook www.ehow.com

Recept van oliebollen uit 1669
Hieronder het recept uit De verstandige kock (1669), verkort vertaald. Beetje ingewikkeld wel, maar de moeite waard om eens te proberen. Ik zou het uitbranden van de olie achterwege laten. Het werd wel gedaan om een extra smaakje te geven aan de olie.

Om oliekoeken te bakken:
Neem 2 pond tarwemeel, en 2 pond schoongewassen en gewelde rozijnen, een kom met kleine stukjes appel, 125 gram amandelen, een theelepel kaneel, een kwart eetlepel gember (in stukjes vermoedelijk, red), snuf kruidnagelpoeder, alles stampen. 3 eieren, een lave kom boter ongeveer 50 gram), een grote eetlepel gist, een pint lauwe melk (ongeveer 0,6 liter), niet te veel, want moet dik beslag zijn dat nog wat om de lepel blijft ‘hangen’. Alles roeren en laten rijzen. Frituur in de beste raapolie. Om de olie te laten uitbranden: Doe er een broodkorst en halve appel in en laat uitbranden. Keer af en toe om tot het zwart en hard wordt. Giet er een scheutje water in en laat dan in de lucht afkoelen. Zet daarna weer op het vuur om de olie nu te gebruiken.

Oorspronkelijke tekst:

Om oliekoecken te backen Neemt tot 2 pont tarwemeel 2 pont lange rosijnen (als die schoongewassen zijn, laet die in lauw water wat staen zwellen), een kop van de beste appelen (schilt die en snijt en heel kleyne stucxkens, de klockhuysen wel uyt), een vierendeel of anderhalf gepelde amandelen, een loot caneel, een vierendeel loots witte gember, een weynigh nagelen, wel ondereen gestooten, 3 eyeren, en een half commeken gesmolten boter, een groote lepel gist, en niet wel een pintjen lauwe soetemelck, want het moet heel dick beslagen zijn, dat het beslagh noch tay om de lepel blijft. En dan alle andere daerin geroert en soo laten rijsen. Neemt daertoe een mengelen van de beste raepolie, doet daerin een korst broodt, een halve appel. Setten op het vier en laet uytbranden. Keert het broodt en appel altemet om tot het swart en hardt wort. Giet er dan een schootjen schoon water in, en laet dan in de lucht kout worden, en daernaer weder op ’t vier setten als ghy die wilt gebruycken.